สมถะ เป็นอีกการปฏิบัติสมาธิเพื่อโน้มจิคเพื่อเข้าสู่ความสงบ หรือกล่าวง่าย ๆ คือ ทำจิตใจ ให้เป็นสมาธิหรือสงบเสียก่อน ก่อนที่จะไปคิดถึงว่าเรานั่งไปขั้นไหนแล้วนั่งแล้วเห็นอะไร จึงทำให้เกิดความสงสัยมากมายกับผู้ปฏิบัติว่า จะต้องทำอะไรก่อน สำหรับการนั่งสมาธิ บางคนอ่านหรือสอนมาว่า ทำสมถะก่อน หรือ ทำวิปัสนากรรมฐาน ทำให้เกิดนิวรณ์ได้โดยง่าย คือ มีความสงสัยลังเล ที่เรียกว่า วิจิกิจฉา ทำให้เกิดความเบื่อหน่ายในการนั่งสมาธิได้ เพราะติดอยู่กับการค้นหาว่านั่งไปแล้วจะทำให้เป็นอย่างโน้น อย่างนี้ จึงทำให้สงบไม่ได้ จึงต้องย้อนกลับมานั่งกันเริ่มต้นใหม่่ ง่าย ๆ และเหมาะกับทุกคนคือ ทำให้จิตสงบเสียก่อนแล้วค่อยปฏิบัติวิปีสนากรรมฐาน จะทำให้ง่ายต่อการนั่งสมาธิ
แล้วจะเห็นความอัศจรรย์จากจิตที่สงบ นัตถิ สันติ ปะรัง สุขขัง ไม่มีสุขใดเหนือกว่า ความสงบ
สมถะคืออะไร มีความหมายอย่างไร
สมถะเป็นภาษาบาลี แปลว่า สงบ
สมถกรรมฐาน หมายถึง กรรมฐานอันเป็นอุบายสงบใจ ซึ่งคู่กับวิปัสสนากรรมฐานอันเป็นอุบายเรืองปัญญา
สมถกรรมฐาน คือ วิธีการในอันที่จะเพิ่มพูนสมาธิ คู่กับ วิปัสสนากรรมฐาน คือ วิธีการในอันที่จะเพิ่มพูนสติ
สมถกรรมฐาน อารมณ์กรรมฐานที่ทำให้บรรลุอุปจารสมาธิขึ้นไป มีอยู่ 40 อย่าง คือ
- กสิณ 10
- อสุภ 10
- อนุสสติ 10
- อัปปมัญญาหรือพรหมวิหาร 4
- อรูปฌาน 4
- จตุธาตุววัฏฐาน
- อาหาเรปฏิกูลสัญญา
สมาธินั้นต้องทำสมถะหรือวิปัสสนาก่อนทำอะไรก่อน ?
เป็นคำถามที่พบเจอบ่อยมากกับผู้ที่ฝึกสมาธิ
เพราะ อาจารย์นั้นบอกอย่างนั้น อาจารย์นี้บอกอย่างนี้ คนนั้นบอกให้ทำสมถะก่อน บางคนบอกว่าทำ วิปัสนาเลย ทำให้เกิดความลังเล
ถ้าโดยพื้นฐานตามปกติ เบื้องต้นแล้ว ควรทำให้เกิดจิตที่เป็นสมถะ หรือ ให้จิตสงบนิ่ง ให้ได้ก่อน เพราะคนเรามีสติปัญญา และ วาสนา(บุญของเก่า) ไม่เท่ากัน
เพราะบางคนมีจิตที่สงบและเป็นสมาธิง่าย หรือ มีจิตที่เข้มเข้มมาตั้งแต่เดิม ลองนึก บางคนกกลัวงู แต่บางคนไม่กลัวงู บางคนจับจิ้งจกได้ แต่บางคนกลัวจิ้งจก จะเห็นได้ว่าพื้นฐานของแต่ละคนไม่เหมือนกัน ดังนั้น ถ้าจะให้เร่ิมขั้นต้นได้ง่ายไม่ต้องไปคิดอะไรมากว่าอ่านแล้วไม่เข้าใจ ก็ให้กำหนดรู้ว่า ไม่เข้าใจ และทำเดินสมาธิต่อไป นั่งดูให้จิตเป็นสมถะ พอจิตนั่งแล้ว การจะเข้าไปดูวิปัสนากรรมฐาน ก็จะเห็นชัดได้ง่าย ไม่สงสัยลังเลย